Coraz większa liczba ogłaszanych upadłości – w szczególności konsumenckich – pozwala zaobserwować, że dłużnicy przed ogłoszeniem upadłości nie analizują skutków ogłoszenia upadłości. Duża część osób decydując się na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie uwzględnia, że ogłoszenie upadłości w bardzo poważny i daleko idący sposób wywiera wpływ na sytuację ich współmałżonka, a nawet byłego małżonka. Z chwilą ogłoszenia upadłości pomiędzy małżonkami powstaje automatycznie rozdzielność majątkowa, majątek wspólny wchodzi w skład masy upadłości, a podział majątku wspólnego jest niedopuszczalny. Oznacza to, że upadłość jego z małżonków wpływa na sytuację drugiego. Nie zawsze zawarcie pomiędzy małżonkami umowy o rozdzielności majątkowej małżeńskiej, czy też orzeczenie rozwodu lub separacji oznacza, że mienie stanowiące wcześniej majątek wspólny nie wejdzie do masy upadłości dłużnika.
Co to jest wspólność majątkowa małżeńska?
Wspólność majątkowa małżeńska stanowi szczególny rodzaj ustroju majątkowego. Powstaje ona z chwilą wstąpienia w związek małżeński i oznacza, że od tej chwili co do zasady każdy przedmiot nabywany przez jednego z małżonków wchodzi w skład majątku wspólnego tj. staje się równocześnie własnością męża, jak i żony.
Wejście do masy upadłości majątku wspólnego
W wyniku ogłoszenia upadłości wobec jednego z małżonków, cały majątek wspólny wchodzi do masy upadłości małżonka wobec którego prowadzone jest postępowanie upadłościowego, a zarząd tym majątkiem sprawuje ustanowiony syndyk masy upadłości. Nie ma znaczenia, który małżonek oraz w jakiej wysokości wypracował ten majątek. Tym samym można określić, że małżonek upadłego – wraz z upadłym – ponosi wobec wierzycieli odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka.
Czy rozdzielność majątkowa (intercyza) jest rozwiązaniem?
Ustanowienie rozdzielności majątkowej przed notariuszem nie oznacza automatycznie, że majątek wspólny nie wejdzie do masy upadłości. Intercyza jest skuteczna jedynie, gdy została zawarta pomiędzy małżonkami co najmniej 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeżeli umowa o rozdzielności majątkowej została zawarta w okresie krótszym niż 2 lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, syndyk zajmie cały majątek wspólny. Intercyza będzie zatem nieskuteczna. To samo dotyczy umowy, którą jedynie ograniczono wspólność majątkową.
Czy rozwód lub separacja chronią majątek wspólny w przypadku upadłości?
Wspólność ustawowa małżeńska ustaje, poza intercyzą, także na skutek rozwodu lub separacji. Podobnie jak przy intercyzie, nie zawsze rozdzielność majątkowa jest skuteczna wobec upadłości. Żeby mienie stanowiące wcześniej majątek wspólny nie weszło do masy upadłości, rozdzielność majątkowa ustanowiona na mocy wyroku rozwodowego lub separacyjnego musi powstać co najmniej na rok przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, lub tez pozew w tych sprawach musi być złożony co najmniej na 2 lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.
Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej a upadłość
Z ważnych przyczyn każdy z małżonków może żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd. Przykładowo może to mieć miejsce, gdy drugi małżonek odmawia zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej i jednocześnie trwoni majątek wspólny lub zaciąga zobowiązania. Wówczas na skutek ustanowienia rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami na skutek uwzględnia przez sąd takiego powództwa, rozdzielność majątkowa będzie skuteczna wobec masy upadłości – tak jak w przypadku rozwodu lub separacji – tylko jeżeli powstała co najmniej na rok przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości lub też, gdy pozew został wniesiony co najmniej na dwa lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.
Jakie ma prawa małżonek upadłego?
Małżonek dłużnika, wobec którego ogłoszono upadłość może zgłosić swoją wierzytelność z tytułu udziału w majątku wspólnym (szerzej o zgłoszeniu wierzytelności pisaliśmy TUTAJ). Co do zasady udziały w majątku wspólnym są równe, a tym samym zgłoszona przez małżonka wierzytelność powinna odpowiadać połowie wartości majątku wspólnego. W przypadku zgłoszenia wierzytelności w wyższej wysokości małżonek upadłego może pośrednio domagać się ustalenia nierównych udziałów. Małżonek dłużnika może w toku postępowania zgłosić wierzytelność stanowiącą odpowiednik wartości jego udziału w majątku wspólnym według cen z daty ogłoszenia upadłości. Skoro z chwilą ogłoszenia upadłości ustaje z mocy prawa wspólność majątkowa, a jednocześnie niedopuszczalny jest podział majątku dorobkowego, to z tą datą powstaje roszczenie pieniężne o zaspokojenie wierzytelności z tytułu udziału w tym majątku.
Ponadto, rozwiedziony małżonek upadłego albo małżonek upadłego, który posiadał z nim rozdzielność majątkową przed ogłoszeniem upadłości, a rozdzielność ta jest bezskuteczna wobec masy upadłości, może w drodze powództwa lub zarzutu procesowego żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną w stosunku do masy upadłości, jeżeli w chwili powstania rozdzielności majątkowej nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, a powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli. Taki pozew wnosi się do sądu, przed którym prowadzone jest postępowanie upadłościowe. Co istotne, na czas trwania tego postępowania możliwe jest zabezpieczenie powództwa poprzez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia, które stanowiło majątek wspólny małżonków. Takie zabezpieczenie gwarantuje, że syndyk współmałżonka nie dokona sprzedaży majątku wspólnego przed prawomocnym rozstrzygnięciem postepowania.
Podsumowanie
Pomimo stosunkowej łatwości ustanowienia rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami, ustawodawca wprowadził instrumenty chroniące interesy wierzycieli. Małżonek upadłego lub były małżonek, może jednak podjąć obronę swoich praw i żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną. Przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości konieczne jest jednak przeanalizowanie wpływu upadłości na stosunki majątkowe małżeńskie i wpływ ogłoszenia upadłości na sytuację drugiego współmałżonka.
