Często przy zawieraniu różnego rodzaju umów na podstawie których dochodzi do powstania zobowiązania, druga strona wymaga ustanowienia zabezpieczenia spłaty. Jednym ze sposobów zabezpieczenia interesów wierzyciela jest udzielenie przez osobę trzecią poręczenia za zobowiązanie dłużnika.
Czym jest poręczenie?
Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oznacza to, ni mniej ni więcej, że w momencie, w którym dłużnik główny przestanie spłacać swoje zobowiązanie, wierzyciel ma uprawnienie do dochodzenia przysługującej mu wierzytelności od poręczyciela na równi z głównym dłużnikiem. Czy poręczyciel będzie odpowiadał za zobowiązania również w przypadku gdy dojdzie do ogłoszenia upadłości dłużnika głównego?
Odpowiedzialność poręczyciela
Odpowiedzialności poręczyciela, w przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika głównego, należy rozpatrywać zarówno z punktu widzenia tzw. przepisów ogólnych prawa cywilnego, jak również precyzujących tę instytucję przepisów prawa upadłościowego.
Odpowiedzialność poręczyciela a kodeks cywilny
Zgodnie z przepisami prawa cywilnego umorzenie długu głównego powoduje wygaśnięcie poręczenia. Bez znaczenia pozostaje to, czy wierzyciel został zaspokojony – tj. czy zobowiązanie zostało spłacone. Tym samym o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga zawsze zakres zobowiązania dłużnika głównego. Jednakże prawo upadłościowe oraz sama procedura upadłościowa są szczególnymi – względem przepisów z kodeksu cywilnego – regulacjami. W prawie upadłościowym znalazły się więc przepisy, które regulują stosunki poręczyciela i głównego kredytobiorcy – w tym wypadku poręczyciela.
Odpowiedzialność poręczyciela a prawo upadłościowe
Zgodnie z przepisami prawa upadłościowego:
„Ustalenie planu spłaty wierzycieli nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego oraz współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego oraz hipoteki morskiej, jeśli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. Ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie zobowiązań upadłego jest skuteczne również w stosunkach pomiędzy upadłym, a poręczycielem, gwarantem i współdłużnikiem upadłego.”
Powyższa regulacja oznacza, że ogłoszenie upadłości dłużnika głównego, jak również nawet ustalenie planu spłaty jego wierzycieli nie zwalnia od odpowiedzialności poręczyciela – taki skutek wywiera dopiero umorzenie zobowiązań upadłego przez sąd upadłościowy. Na gruncie obowiązujących przepisów prawa upadłościowego zasadą jest ustalenie planu spłaty wierzycieli. Plan spłaty co do zasady ustala się na okres do 3 lat, natomiast w poszczególnych sytuacjach może zostać on ustalony nawet na 7 lat. Zaznaczyć należy, iż postępowanie upadłościowe może zakończyć się umorzeniem zobowiązań upadłego bez ustalanie planu spłaty wierzycieli, ale jest to możliwe w sytuacjach wyjątkowych, gdy osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. O ile w tym ostatnim przypadku status poręczyciela jest dość jasny, gdyż zostaje automatycznie zwolniony z zobowiązania, o tyle przy ustaleniu planu spłaty wierzyciela Upadłego, sytuacja prawna poręczyciela jest niepewna.
W tym miejscu można zadać pytanie, czy warunki ustalonego planu spłaty dotyczą również zobowiązania poręczyciela? Na to pytanie należy odpowiedzieć przecząco, gdyż podczas wykonywania planu spłaty, zobowiązania dłużnika głównego nadal istnieją i to w pierwotnej wysokości, ponieważ na tym etapie trwania postępowania upadłościowego nikt jeszcze nie mówi o tym, że zobowiązanie nie istnieje. Tym samym poręczyciel odpowiada za te zobowiązanie – zwolnienie z konieczności spłaty poręczonego zobowiązania nastąpi wówczas, gdy upadły zrealizuje plan spłaty i spełni wszystkie warunki w postanowieniu o ustaleniu tego planu oraz inne obowiązki ciążące w toku postępowania upadłościowego.
Dla poręczyciela istnieje ryzyko, iż w razie uchybienia spłaty wierzycieli przez upadłego, zobowiązania dłużnika głównego nie będą podlegać umorzeniu. Dodatkowo poręczyciel w czasie wykonywania planu spłaty narażony jest na wszczynanie postępowań o zapłatę z powództw wierzycieli. Ryzyko to jest istotne w sytuacji gdy plan spłaty został ustalony na dług okres – wówczas wydaje się, że jest to czas wystarczający do tego żeby wierzyciele upadłego mieli możliwość dochodzenia swojej wierzytelności od poręczyciela.
Czy poręczyciel może dochodzić swojej należności od upadłego?
Jedynym trybem dochodzenia należności przez poręczyciela od dłużnika głównego jest postępowanie upadłościowe. Poręczyciel nawet przed zaspokojeniem wierzyciela może dokonać zgłoszenia swojej wierzytelności jako wierzytelności warunkowej (pod warunkiem zawieszającym). W związku z tym poręczyciel może brać udział w postepowaniu upadłościowym, natomiast to czy będzie beneficjentem środków podlegających podziałowi w postępowaniu upadłościowym zależy, czy ten warunek się spełnił, tj. czy doszło do spłaty wierzytelności, za którą poręczał. Otóż sumę wydzieloną na zaspokojenie wierzytelności, której zapłata zależy od warunku zawieszającego wydaje się po wykazaniu, że taki warunek się ziścił, w przeciwnym razie sumę tę składa się do depozytu sądowego.
Podsumowanie
Przed podjęciem decyzji o złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości należy również rozważyć, czy i jak wszczęcie postępowania upadłościowego wpłynie na sytuację poręczycieli, którymi przeważnie są członkowie rodziny lub znajomi.
